مروری بر ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی
از اواخر سده نهم هجری نظام هفت دستگاهی در موسیقی ایرانی باب شد و آن را نظام مند ساخت که بر پایۀ آن ملودی مدل هایی که بیشتر سینه به سینه نقل شده بودند، در یک ردیف بندی به هفت دستگاه تقسیم بندی شدند یا بعبارت دیگر ردیف گشتند.
درواقع، گذشتگان ما چیدمان نغمه های گوناگونِ هم کوک را که از پیشنیان برجا مانده بود به هفت بخش ردیف کردند.
در مورد دستگاه نیز نظرات فراوانی داده شده است، برخی گفته اند که دست همان جای گذاشتن دست نوازنده بر روی پرده های ساز است و گاه از گاتا یا همان نغمه است و دست در هر جایی که باشد گاه و نغمه ای ویژه دارد و از آن روی دست گاه نامیده می شود.
هر دستگاهِ ملودی، مدل های گوناگون کوچکتری نیز دارد که به آن گوشه می گویند. گاهی نیز دست گاه اصلی از دست گاههای کوچکتری ساخته شده است که به آن آواز می گویند.
ردیف های موجود در موسیقی ایرانی
ردیف هایی که سینه به سینه به ما رسیده است بدین شرح اند :
1. ردیف سازی آقاحسینقلی
به روایت علی اکبر خان شهنازی که در وزارت فرهنگ و هنر ضبط شده است، آوانگاری این ردیف را علینقی وزیری به سرانجام رسانده است.
2. ردیف سازی اسماعیل قهرمانی
به روایت نورعلی خان برومند که از شاگردان میرزاعبدالله بوده و ردیف استاد خویش را به نورعلی خان برومند انتقال داده است. آوانگاری این ردیف را نیز علینقی وزیری به انجام رسانده است. افرادی چون مجید کیانی، علی اکبر شکارچی، داریوش طلایی و حسین علیزاده هر یک با سازی که در آن تبحر دارند این ردیف را نواخته و منتشر کرده اند.
مروری بر ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی
3. ردیف سازی درویش خان
مرتضی نی داوود نوازنده چیره دست تارِ آن زمان به سافرش رادیو ضبط کرد که در دوران وی فرصت انتشار نیافت و بعدها منتشر گردید.
4. ردیف آوازی عبدالله دوامی
نه تنها با صدای وی، بلکه با صدای محمود کریمی نیز ضبط شده است. آوانگاری این ردیف را دکتر محمدتقی مسعودیه به انجام رسانده است.
5. ردیف سازی سید حسین طاهرزاده
با تلاش علی برومند و همراهی کمانچه اصغر بهاری، ایشان بعضی از دستگاهها را خوانده و ضبط کرده اند.
6. ردیف سازی ابوالحسن صبا
صبا با بهره گیری از ردیف های میرزا عبدالله، درویش خان، حسین خان اسماعیل زاده و عبدالله دوامی، پژوهش های خود را برای ساز ویولن، تار و سه تار گردآوری و ضبط کرده است.
7. ردیف فرامرز پایور
پایور از شاگردان استاد صبا بود و ردیفی را برای ساز سنتور آوانگاری کرده است.
8. ردیف سازی موسی خانم معروفی
ایشان ردیفی را که از آقاحسینقلی و میرزا عبدالله بر جا مانده بود با اضافه کردن مواردی از جانب خود، صبط کردند.
مروری بر ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی
9. ردیف سازی علی تجویدی
تجویدی نیز ردیف نوازی در دستگاههای چهارگاه، همایون و اصفهان را به رشته تحریر درآورده است.
10. ردیف سازی علی اکبر خان شهنازی
این ردیف با صدای تار علی اکبر خان شهنازی و آوانگاری حبیب الله صالحی ضبط و منتشر شده است.
11. ردیف سازی حسن کسایی
این ردیف به همت فرزند حسن کسایی با ساز سه تار و صدای حسن کسایی ضبط و منتشر شده است.
12. ردیف سازی داریوش طلایی
آوانگاری این ردیف را آقای طلایی با روشی نو به انجام رسانده است و با ساز سه تار نواخته و ضبط کرده است.
13. ردیف سازی حسین علیزاده
این ردیف را که روایت نورعلی خان برومند می باشد، حسین علیزاده با سازهای تار و سه تار نواخته و ضبط و منتشر کرده است.
14. ردیف سازی مجید کیانی
این ردیف به روایت میرزاعبدالله بوده و مجید کیانی آن را با ساز سنتور نواخته و ضبط و منتشر کرده است.
مروری بر ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی
15. ردیف آوازی محمدرضا شجریان
ایشان تمامی دستگاهها و آوازها را به گونه ای آموزشی خوانده اند. این ردیف آوازی را محسن گرامتی، حمید نوربخش و علی جهاندار نیز آموزش می دهند.
تمامی ردیف هایی که از آنها نام بردیم در کلیات یکسان بوده و گاهی در برخی گوشه ها با توجه به سلیقه و توانمندی هر خواننده یا نوازنده گوشه ای در دستگاهها جابجا شده است و یا در نام گوشه هم سویی دیده نمی شود.
آنچه که مسلم است اینست که ردیف موسیقی ایرانی یکی از بنیادی ترین پایه ها برای آوازخوان ها، تصنیف سازان، آهنگسازان و پژوهشگران است و بی گمان این دستاورد پیشینیان در این جغرافیای خاورمیانه از ارزش بسیاری برخوردار است.
ایران با گردآوری این دانش زیبای موسیقایی از پیشتازان این هنر و دانش بوده و از ان دسته کشورهایی است که این دانش را ثبت شده در دست دارد و بر شایستگی آن می بالد.
آشنایی با برخی واژگان مهم و کلیدی در موسیقی ایرانی
1. پیش درآمد
گونه ای از اجرایت که پیش از خواندن آواز اجرا می شود. موسیقیدان با بهره گیری از ملودی های یک دستگاه، گوشه هایی که خواننده می بایست بخواند را با آفرینشی زیبا از ریتم و ملودی در هم می آمیزد و با سازهای دیگر به گونۀ همنوازی یا تکنوازی اجرا می کنند.
آن طور که گفته اند خالق پیش درآمد درویش خان بوده است. برخی نیز همچون میرزاحسینقلی بر این باور بوده اند که پیش درآمد، گونه ای ضربی نوازی است که پیشینه ای کهن دارد. از زیباییهای پیش درآمد، پرده گردانی در گوشه هاست.
2. درآمد
گوشۀ آغازین که پس از فراز خوانده خواننده، دوباره به آن باز می گردد یا فرود می کند. در اجرای ردیف آوازی، نخستین گوشه ای را که خواننده می خواند تا به گونه ای فضای اجرا را در دستگاه به شنوندگان گوشزد کند. شنوندگانی که به شنیدن موسیقی خو گرفته باشند، در این هنگام از اینکه خواننده وارد چه دستگاهی شده، خبردار می شوند.
3. آواز
همانگونه که از نام آن پیداست خواننده با بهره بردن از شعر، ملودی مدلهای فراگرفته در ردیف موسیقی ایرانی و با مترآزاد می خواند. در آوازخوانی، داشن موسیقی، روش، شعرشناسی، درست خوانی، مناسب خوانی، داشتن صدایی توانمند، شناخت ساز و نوآوری از ارزش بسیاری برخوردار است.
مروری بر ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی
4. گوشه
گوشه، ملودی کوچکی از یک دستگاه است. هر گوشه نامی ویژه دارد که چرایی نامگذاری برخی از گوشه ها هم چندان آشکار نیست و دانستن آن نیاز به پژوهشهای گسترده ای دارد. در خسرو و شیرین نظامی و رودهای دیگر سرایندگان، هماره نام گوشه های بسیاری آورده شده است.
5. فرود
خواننده پس از خواندن بخش فراز یا اوج در آواز، دوباره به گوشۀ آغازین باز میگردد. در این حالت می گویند فرود کرده است.
6. تصنیف
برداشت های گوناگونی از این واژه وجود دارد. ملک الشعرای بهار در مقاله ای به زیبایی آن را توضیح داده است. ما در اینجا فقط می خواهیم بدانیم تصنیف آهنگی است که دارای شعر و موزون باشد. در تصنیف شعر و ملودی با هم آغاز شده و با هم پایان می یابند.
7. رِنگ
ملودی های زیبا و دارای ریتمی تند هستند؛ به گونه ای که بتوان با آن حرکات موزون و زیبای اندامی انجام داد. بیشتر رِنگ ها برای شورمندی در پایان آوازها یا تصنیف ها اجرا می شوند. نام رِنگ های زیبای ردیف دستگاهی رنگ، دلگشا، اصول، حربی، شهرآشوب، فرح انگیز، فرح، لزگی و نستاری هستند.
8. چهارمضراب
این فرم موسیقی بیشتر برای نوازندگی ساخته شده است. تکنوازی چهارمضراب در بخشهایی که آواز به درازا می کشد شنونده را از خمودگی در آورده و شورمندی را به ارمغان می آورد.
نام چهارمضراب نیز برگرفته از چهار زخمه یا مضراب بر روی ساز تار است. مضراب اول و دوم روی سیمهای سفید تار و مضراب سوم روی سیم های زرد تار و مضراب چهارم روی سیم های واخوان یا بم تار نواخته می شده است.
مروری بر ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی
9. دانگ
دانک ترجمۀ واژۀ تتراکورد بوده که واژه ایست یونانی. تترا همان چهار است. آنچه از این واژه بر می آید آن بوده که اگر خواننده ای آرام و نرم می خوانده دو دانگ و اگر خواننده ای صدایی رسا و تواناتر داشته و زیر و بم را خوب می خوانده است شش دانگ می گفتند.
10. مقام
این واژه ریشه ای عربی دارد و در هر جای ایران یک برداشتی از آن شده است. بعضی آن را در برابر موسیقی دستگاهی می دانند که گفته شده موسیقی مقامی و برخی جای انگشت گذاری روی دسته ساز دانسته اند.
11. مایه
مایه را ایرانیان و شرقی ها بسیار به کار برده اند. برابر نهادۀ آن در فرهنگ موسیقی فرانسه همان “تُن” است. اگر شنیده اید که خواننده در چه مایه ای می خواند یا نوازنده در چه مایه ای می نوازد، این برداشت را داشته باشید که نت آغازین و پایانی او چه نتی است.
12. چپ کوک و راست کوک
آنچه در گذشته گفته شده، آنست که به آوای نازک یا زیر مردان و زنان، چپ کوک و به آوای کلفت یا بم مردان و زنان، راست کوک می گفته اند.
گزینش این دو واژه به ساختار ساز نیز بر می گردد؛ ماننده ساز کمانچه که زه های کلفت یا بم ساز در راست و زه های نازک و زیر در چپ هستند. اکنون باید دید که خواننده با نواختن کدام سوی سیم روان تر می خواند؛ راست کوک یا چپ کوک.
13. بداهه نوازی
گونه ای از موسیقی است که بی هیچ برنامه یا تمرین و با روندی حسی در جا آفریده و نواخته می شود. بداهه نوازی خود نیازمند آگاهی و دانش بالایی از موسیقی و چیره دستی در نوازندگی است.
آفریدن آهنگ در زمان اجرا، خود هنری ارجمند است. در ایران بداهه نوازی یکی از زیبایی های موسیقی به شمار می رود.
مروری بر ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی
14. واخوان
اجرای پیوسته یک یا چند نت در زمانی که قطعه اجرا می شود را واخوان می گویند و در سازهایی همانند دوتار، تنبور و سه تار بسیار رایج است و نوازندگان این سازها، مضراب را به گونه ای به سیم ها می زنند که صدای سیم واخوان به گوش برسد.
15. سولیست
نوازنده ای چیره دست است که در ارکستر به تنهایی تکنوازی می کند.
16. آکورد
هرگاه همزمان چند نت نواخته شود یک آکورد ساخته شده است. آکوردها گوناگون بوده و از زیبایی ویژه ای برخوردار هستند. آکوردها بیشتر دوصدایی، سه صدایی و چهارصدایی هستند.
17. موسیقی فولکوریک
موسیقی محلی، بومی و قومی هر سرزمین یا ملتی را که بر پایه افسانه ها، باورها، آئین ها و … آنان نواخته یا خوانده می شود را گویند.
18. نوانس
فراز و نشیب آهنگ ها یا جملات موسیقی را که در اجرا شنیده می شود نوانس می گویند. نوانس خود یکی از زیبایی های موسیقی است و اگر موسیقی یکنواخت اجرا شود زیبایی نخواهد داشت.
19. سلفژ
هرگاه قطعه ای موسیقی بدون بهره گیری از ساز و تنها با صدای حنجره انسان اجرا شود آن را سلفژ می گویند.
مروری بر ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی ✅
منبع : hamraaz.ir
🎵 قابل ذکر است که وبسایت ایزی موزیکال با در بر داشتن انواع آهنگ بی کلام ، منبع و مرجع خوبی برای تمرین خوانندگی و همچنین صداسازی و سلفژ است.
کافیست به بخش آهنگهای بی کلام این وبسایت مراجعه کنید و از بین صدها آهنگ بی کلام در سبک های مختلف، آهنگ های مورد علاقه خود را انتخاب و تهیه کنید ، و با آنها هر روز تمرین کنید ، و یا در مهمانی ها و جمع ها، هنر خود را به دیگران نشان دهید.
انواع بیت (Beat) رپ ، ترپ ، هیپ هاپ
کانال تلگرام ایزی موزیکال :
