سازشناسی – سنتور

 سنتور یکی از نمادهای اصلی فرهنگ و موسیقی ایرانی است و یک ساز زهی کوبه‌ای است. همچنین قدمت تاریخی این ساز به دوران آشوریان و ساسانیان باز می‌گردد. سنتور از جمله سازهای بسیار حساس و ظریف به شمار می‌رود.

به خاطر جنس نازک چوب به کار رفته در تولید این ساز، تغییرات آب و هوایی تأثیر زیادی در عملکرد آن خواهند گذاشت. بنابراین نگهداری چنین سازی کار نسبتاً ظریفی بوده و کوک نگه داشتن آن کمی سخت و دشوار خواهد بود.

اجزای تشکیل دهنده ساز سنتور

سنتور (SanToor) یکی از سازهای زِهی- ضربه ای (مضرابی) است که دارای شکل کاملاً منظم و هندسی می باشد. این ساز از یک جعبه تشدید صدا به شکل ذوزنقه تشکیل شده است که بلندترین ضلع موازی آن نزدیک به نوازنده و دو ضلع با طول برابر، دو ضلع موازی را به شکل مورب قطع می کنند. بلندترین ضلع در سنتورهای معمولی ۹۰ سانتی متر و کوچک ترین ضلع (دور از نوازنده) ۳۵ سانتی متر و اضلاع مورب کناری ۳۸ سانتی متر می باشند. ارتفاع این جعبه در حدود ۸ تا ۱۰ سانتی متر است و تمام سطوح جعبه سنتور از چوب (عمدتاً چوب گردو و سرو) ساخته می شود. روی سطح سنتور دو حفره به شکل گُل وجود دارد که علاوه بر زیبایی ظاهری ساز، در نرمی، لطافت و شفاف شدن صدای سنتور نیز نقش زیادی دارد. محدوده صدادهی سنتور کمی بیش از ۴ اکتاو است و از این نظر یکی از گسترده ترین سازهای ایرانی است. سنتور دارای صوتی شفاف و بلورین بوده و قابلیت تکنوازی و هم نوازی را به خوبی دارد.

بر روی سطح فوقانی سنتور که اصطلاحاً نقاب رو گفته می شود، دو ردیف پل (پایه)های چوبی به نام «خَرَک» قرار دارند. خرک های سمت راست به کناره راست ساز نزدیک ترند و خرک های سمت چپ کمی بیشتر با کناره چپ فاصله دارند. فاصله بین هر خرک ردیف چپ تا کناره چپ ساز را «پشت خرک» می گویند. در سنتورهای امروزی در هر ردیف ۹ خرک قرار داده می شود که سبب می شود فضای سنتور به ۴ قسمت تقسیم شود که با توجه به جنس سیم های گذرنده از روی این خرک ها، هر قسمت وظیفه تولید دامنه معینی از صداها با بسامد معین را دارد.

 

==============

سازشناسی – سنتور

سازشناسی – سنتور

==============

 

در سنتورهای امروزی از روی هر خرک چهار رشته سیم عبور داده می شود که باید دقیقاً یک صدا کوک شوند اگر حتی صدای یکی از چهار سیمی که بر روی یک خرک قرار دارند کمی با بقیه سیم ها متفاوت باشد، صدای آن نت کاملاً اشتباه می شود به همین دلیل است که کوک کردن سنتور امری دشوار و زمان بَر است. هر سیم در سطح جانبی یا اصطلاحاً کلاف راست سنتور به یک گیره معین به نام «گوشی» پیچیده شده و در طرف دیگر توسط یک قلاب به زائده ای به نام «سیم گیر» متصل می شود. گوشی توسط وسیله ای به نام «چکش» یا «کلید» سنتور، قابلیت چرخش داشته که این امر موجب تغییر طول سیم و در نتیجه تغییر بسامد آن خواهد شد که جهت کوک کردن مورد استفاده قرار می گیرد.

سیم های سنتور به دو دسته سیم های «سفید» (از آلیاژ نیکل) برای تولید صداهای زیر و سیم های «زرد» (از آلیاژ برنج) برای تولید صداهای بم تقسیم می شوند. لازم به ذکر است که در بیش از ۱۰۰ سال پیش که سیم مفتولی به صورت امروزی وجود نداشت، سنتورسازان از روده گوسفند به عنوان سیم استفاده می کردند. سیم های سفید بر روی خرک های سمت چپ و سیم های زرد بر روی خرک های ردیف راست به تناوب قرار گرفته اند.

نوازندگی سنتور به وسیله دو چوب نازک که به آن ها «مضراب» یا «زخمه» می گویند، صورت می گیرد و در واقع به عنوان یک واسط میان دست و سیم های سنتور عمل می کند. مضراب از ۴ قسمت عمده سر مضراب، ساقه، حلقه و دم تشکیل شده است. انگشتان دست با ترتیب و قاعده معینی در داخل حلقه مضراب قرار گرفته و بدین ترتیب نوازنده با حرکت چرخشی مچ و با استفاده از سر مضراب، بر روی سیم ضربه وارد می آورد. مضراب ها در گذشته بدون نمد بودند ولی در حال حاضر معمولاً به مضراب ها نمد می چسبانند که خود باعث لطیف تر شدن صدای سنتور می شود.

 

انواع ساز سنتور در ایران

سنتوری که هم اکنون در ایران رایج است اصطلاحاً سُل کوک ۹ خَرَک نامیده می شود که دارای ۷۲ سیم است. تاکنون سنتورهای متفاوتی به لحاظ ساختاری برای کاربردهای گوناگون طراحی و ساخته شده است مانند سنتورهای ۱۰، ۱۱ و ۱۲ خرک، سنتور لا کوک (که از آن بیشتر در تکنوازی ها و بداهه نوازی ها استفاده می شود و در مقایسه با سنتور سُل کوک، صدای زیرتری دارد)، سنتور سی کوک (که ابعاد آن از سنتور لا کوک کمتر است)، سنتور باس، سنتور باریتون، سنتور کروماتیک و سنتور کروماتیک بم.

گفته شد که سنتور از نظر محدوده صدادهی یکی از گسترده ترین سازهای ایرانی است اما این ساز دارای تمام فواصل کروماتیک مخصوص موسیقی ایرانی نمی باشد یعنی در عین گستردگی محدود است و محدودیت این ساز به کوک آن برمی گردد. به طور مثال نوازنده برای نوازندگی از دستگاهی به دستگاه دیگر با مشکل روبرو می شود و برای این کار باید کوک یکی از نت ها را کمی تغییر دهد یا در چنین مواقعی نوازنده مجبور است خرک ها را جلو و عقب ببرد که این باعث عدم توازن بین سیم های سفید و پشت خرک می شود. به دلیل رفع این مشکل، چند سال پیش به پیشنهاد استاد حسین دهلوی، «سنتورهای کروماتیک» و «سنتورهای کروماتیک بم» ساخته شد. سنتور کروماتیک دارای همان میدان صدای سنتورهای معمولی می باشد ولی با خرک های بیشتر (۳۰ خرک) و همین طور دارا بودن تمامی اصوات کروماتیک که کاربرد آن ها بیشتر در ارکسترها است اما این امر انعطاف پذیری ساز را جهت اجرای تکنیک های سرعتی کاهش خواهد داد.

سنتور الکتریک

به خواست تکمیل فواصل کروماتیک میان اصوات و نیز به قصد تأمین اصوات بم، در حدود بیست سال اخیر دو گونه سنتور با شمار زیادتر خرک ساخته شده‌اند. سنتور کروماتیک با همان میدان آوای سنتور معمولی ولی دارای خرک‌ها و اصوات کروماتیک بیشتر است. میدان آوای سنتور کروماتیک بم یک فاصله پنجم بم‌تر از سنتور کروماتیک است و گسترش آن سه اکتاو و نیم است. در دو گونه سنتور کروماتیک، هر صوت بدست سه رشته سیم هم‌کوک حاصل می‌شود. به عبارت دیگر روی هر خرک سه سیم تکیه کرده‌است. از هر دو سنتور کروماتیک و کروماتیک بم استفاده‌های هم‌نوازی می‌شود و در کارهای جدید تکنوازی سنتورهای کروماتیک دیده می‌شود.

 

==============

سازشناسی – سنتور

سازشناسی – سنتور

==============

 

نوازندگان مطرح سنتور

• پرویز مشکاتیان

پرویز مشکاتیان (۲۴ اردیبهشت ۱۳۳۴ در نیشابور – ۳۰ شهریور ۱۳۸۸ در تهران) آهنگساز، موسیقی‌دان، استاد دانشگاه، پژوهشگر و نوازنده سنتور اهل ایران بود. او به سه تار نیز آشنایی داشت. وی توانست کارهای بزرگ فراوانی را در زمینهٔ آهنگسازی و نوازندگی سنتور  و ساخت آهنگ بی کلام سنتور به ویژه در زمینهٔ ساخت قطعات همنوازی (ارکسترال)، تصنیف و نیز تکنوازی انجام دهد.

• سیامک آقایی

سیامک آقایی زادهٔ ۱۳۵۲در اهواز است. او فراگیری ساز سنتور را ابتدا نزد «رؤیا حلاج» در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی ایرانی آغاز کرد و در ساخت آهنگ بی کلام نیز فعالیت داشته است.

• حسین پرنیا

حسین پرنیا، نوازنده سنتور ‌و آهنگساز، سال ۱۳۵۰ در خرم آباد متولد شد و تا سن ۱۴ سالگی در اندیمشک نزد مرحوم استاد ندایی نواختن سنتور را آموخت.
پس از آن وی به تهران می‌آید و از سال ۱۳۷۳ گروه همایون را شکل می‌دهد. علاقه‌مندی به آهنگسازی موسیقی ایرانی از دیگر تجربه‌هایی بود که پرنیا خود با کنجکاوی و علاقه‌مندی آموخت. او نیز در ساخت موسیقی بی کلام فعالیت داشته است.

• آذر هاشمی

آذر هاشمی نوازنده سنتور، نواپرداز، آهنگساز و مدرس موسیقی سال 1332 در آبادان متولد شد. وی از ده سالگی در هنرستان موسیقی ملی تا اخذ لیسانس مشغول به تحصیل بوده و پس از آن به مدت 8 سال در اتریش (وین) به تحصیل آهنگسازی و رهبری کر پرداخت.

 

🎵 قابل ذکر است که وبسایت ایزی موزیکال با در بر داشتن انواع آهنگ بی کلام ، منبع و مرجع خوبی برای تمرین خوانندگی و همچنین صداسازی و سلفژ است.
کافیست به بخش آهنگهای بی کلام این وبسایت مراجعه کنید و از بین صدها آهنگ بی کلام در سبک های مختلف، آهنگ های مورد علاقه خود را انتخاب و تهیه کنید ، و با آنها هر روز تمرین کنید ، و یا در مهمانی ها و جمع ها، هنر خود را به دیگران نشان دهید.

 

سازشناسی – سنتور ✅

 

آهنگ بی کلام خوانندگان ایرانی

آهنگ بی کلام خوانندگان خارجی

انواع بیت (Beat) رپ ، ترپ ، هیپ هاپ

 

کانال تلگرام ایزی موزیکال :