هرگاه دو نت متفاوت را اجرا کنیم ، یک نت زیرتر و یک نت بم تر خواهد بود.

به مقدار اختلاف زیر و بمی این دو نت ، فاصله می گوییم.

فاصله در موسیقی به دو صورت کمی و کیفی بررسی می شود ، در بررسی فاصله به صورت کمی از اعداد ترتیبی استفاده می کنیم (عدد ترتیبی: یکم ، دوم ، سوم و …)

برای شمارش فاصله به صورت ترتیبی از نت ابتدایی تا نت مقصد تمام نت ها شمرده می شوند. به عنوان مثال فرض کنید از شما پرسیده می شود فاصله نت فا تا سی چندم است ؟  شما باید از نت فا تا سی تمام نت ها را بشمارید تا به جواب برسید یعنی فا ، سل ، لا ، سی . بنابراین فاصله فا تا سی چهارم می باشد.

فاصله ساده و فاصله ترکیبی

هرگاه فاصله دو نت کمتر یا مساوی یک اکتاو باشد (یعنی از فاصله یکم تا هشتم) فاصله ساده می گوییم. و اگر فاصله از مرز یک اکتاو عبور کند ، فاصله را ترکیبی می گوییم.

به عنوان مثال نت ر (زیر خط 1 حامل) تا نت می (روی خط 1حامل) فاصله دوم است اما نت ر (زیر خط 1 حامل) تا نت می (بین خط 4 و 5 حامل) فاصله نهم می باشد. که در حالت اول فاصله ساده و در حالت دوم فاصله ترکیبی است.

فرمول تبدیل فاصله ترکیبی به ساده

فاصله ساده = 7 – فاصله ترکیبی

یعنی هرگاه بخواهیم یک فاصله ترکیبی را به فاصله به ساده تبدیل کنیم ، کافیست عدد فاصله را منهای هفت کنیم.

بررسی فاصله به صورت کیفی

واحد های فاصله :

• پرده
• نیم پرده
• ربع پرده
• کما
• سنت
• ساوار

که در موسیقی کلاسیک پرده و نیم پرده کاربرد دارد و در موسیقی ایرانی ربع پرده نیز به آن اضافه می شود.

فاصله بین تمام نت ها یک پرده بوده به جز فاصله می تا فا و فاصله سی تا دو که نیم پرده می باشد.

بنیه فاصله

در بررسی فاصله به صورت کمی ممکن است با مشکل زیر مواجه شویم :

• دو تا می = سوم
• دو تا می بمل = سوم
• دو تا می دیز = سوم

خب سوالی که مطرح میشه اینه که چطور میتونیم این فواصل سوم را از هم تفکیک کنیم ؟

و اینجاست که بحث بنیه فاصله (صفت فاصله) مطرح میشه. بنیه فاصله در واقع تعیین کننده جنس فاصله است.

فواصل 3 بنیه ای و فواصل 4 بنیه ای

بنیه ها یا صفت هایی که فاصله به خود اختصاص می دهد عبارت اند از :

• کاسته ، درست ، افزوده
• کاسته – کوچک – بزرگ – افزوده

فواصل اول ، چهارم ، پنجم و هشتم ، 3 بنیه ای هستند.

فواصل دوم ، سوم ، ششم و هفتم ، 4 بنیه ای می باشند.

برای تشخصی بنیه فاصله باید جدول فوق را حفظ باشیم.

توجه کنید که بنیه های بزرگ و درست معیار ما هستند.

(از چپ به راست بخوانید)

افزوده = نیم پرده + بزرگ

کوچک = نیم پرده – بزرگ

کاسته = 1 پرده – بزرگ

افزوده = نیم پرده + درست

کاسته = نیم پرده – درست

نحوه محاسبه بنیه فاصله

فرض کنید از شما پرسیده می شود : فاصله دو تا می بمل و فاصله دو تا فا دیز چندم است ؟

ابتدا عدد فاصله را بررسی می کنیم :

دو تا می بمل = سوم

دو تا فا دیز = چهارم

همانطور که گفته شد فاصله سوم در دسته بندی فواصل 4 بنیه ای و فاصله چهارم در دسته بندی فواصل 3 بنیه ای است.

حالا برای تشخیص بنیه فاصله توجه کنید که فاصله سوم بزرگ 2 پرده است (طبق جدول) اگر نیم پرده بالا تر برود (2/5 پرده) تبدیل به فاصله سوم افزوده شده و اگر نیم پرده پایین تر بیاید (1/5 پرده) تبدیل به فاصله سوم کوچک می شود و اگر مجدد نیم پایین بیاید (1 پرده) تبدیل به فاصله سوم کاسته می شود.

در مثال دو تا می بمل توجه داشته باشید که دو تا می 2 پرده بوده بنابراین نت می برای نت دو فاصله سوم بزرگ است و اگر تبدیل به می بمل شده این فاصله 1/5 پرده شده بنابراین سوم کوچک می باشد.

اما در مثال دو تا فا دیز توجه داشته باشید که نت فا برای نت دو ، چهارم درست است زیرا 2/5 پرده می باشد.

حالا که فاصله دو تا فا دیز را می خواهیم حساب کنیم چون این فاصله 3 پرده می باشد (نیم پرده از چهارم درست بالاتر) بنابراین چهارم افزوده است.