در موسیقی نوعی آکورد شکسته که در آن نغمات به‌صورت متوالی از بم به زیر یا از زیر به بم اجرا می‌شود را آرپژ (به فرانسوی: arpège) یا چنگ‌سان می‌گویند.

آرپژ به عبارتی نواختن تک به تک نت‌های یک آکورد به جای اجرای همزمان آن‌ها است. واژه فرانسوی آرپژ و ایتالیایی آرپجیو هر دو به معنی «همانند ساز چنگ» هستند. صدای حاصل از آکوردی که به شیوۀ چنگسان نواخته می‌شود چنگسانه نامیده می‌شود. فن آرپژ در نوازندگی سازهای پیانو، چنگ و گیتار بسیار کاربرد دارد.

نکته مهم آرپژ این است که هر انگشت دارای استقلال و شخصیت خاص خود است. اغلب هر انگشت وظیفه ضربه زدن به یک سیم مشخص را برعهده دارد. در نواختن قطعات سرعتی آرپژها نباید مبهم و درهم گوش برسد، بلکه باید تک تک نتها با فاصله زمانی منظم و به وضوح شنیده شود.

به صدا درآوردن متوالی نت‌های یک آکورد به شیوهٔ چنگسان را چنگسان‌سازی (arpeggiation) می‌گویند. اجرای آکورد شکسته با پرش کمانه به‌صورت متوالی بر روی سیم‌های متفاوت کمانه‌کشی چنگسان arpeggiando یا arpeggiato نام دارد. آکورد چهارششی که معمولاً در قسمت ضعیف میزان و بر روی درجهٔ یکم می‌آید و در بین حالت‌های دیگر همین آکورد قرار می‌گیرد آکورد چهارشش چنگسان است.

آرپژهای مرسوم در گیتار اغلب به صورت زیرمجموعه‌هایی از آرپژهای ۳/۴ و ۶/۸ و ۴/۴ است.

? نکات ضروری
قبل از هر چیز باید یه سری نکات برای راحتی کار در زمینه فراگیری نواختن ریتم بهتون بگم :

طریقه ضربه زدن به سیمها :
یکی از مهمترین عوامل در زمینه نواختن هر چه بهتر ریتم، استیل دست راست است (طریقه ضربه زدن به سیمها). در موقع نواختن ریتم، انگشتان ما باید به صورت یک ضربه شوک دار ولی کنترل شده عمل کند (دقیقا مانند این است که میخواهیم از انگشتان خیسِ خود، آب به اطراف بپاشیم) .حالا این حرکت کنترل شده باید در محل مناسب انجام بگیرد. بهترین محل در موقع نواختن ریتم کمی جلوتر از دهانه گیتار است یعنی قسمتی که سیمها کمی نرم تر هستند و انعطاف پذیری دست ما بر روی سیمها بیشتر است. (برعکسِ نواختن ملودی که بهترین جا در دهانه گیتار است برای تولید صدای بیشتر) .

ناخن ها :
اندازه ناخن هم یکی از عوامل موثر در ریتم به خصوص کیفیت صداست. چون جنس و نوع ناخن ها انواع مختلفی دارد (ناخن هایی که به گوشت دست چسبیده اند و ناخن هایی که از پوست دست فاصله دارن. که در این بین دسته اول یعنی ناخنهایی که به گوشت دست چسبیده اند صدای قوی تری میتوانند تولید کنند).
نمیتوان اندازه معینی برای همه ناخن ها تعیین کرد ولی تجربه خودم اینه که اندازه ناخن دست باید به اندازه ای باشه که وقتی به سر انگشتان از سمت کف دست نگاه بکنیم باید هاله باریکی از ناخن معلوم باشد (دربعضی کتابها هم اندازه هایی برای ناخن های دست ذکر شده است که من در پایین این پست براتون قرار میدم).
در کل و با توجه به موارد گفته شده ناخن های دست راست باید به اندازه ای بلند باشد که هم برای صداهای قوی و هم ضعیف موثر باشد. دقت داشته باشید که ناخن های دست راست همیشه باید تمیز باشد و باید هر چند روز آنها را بوسیله ناخن گیر یا سوهان مخصوص ناخن به یک اندازه نگاه داشت. برای مقاوم کردن ناخن ها میتوان از لاک های بیرنگ و براق مخصوص ناخن نیز استفاده کرد ولی تنها اشکال این کار کم شدن کیفیت و شفافیت صداست (اگه باور نمیکنید امتحان کنید)

اصطلاحات مورد استفاده :
اسامی انگشتان دست راست : در گیتار اسامی انگشتان دست راست به ترتیب از انگشت شصت دست راست p ، سبابه i ، انگشت وسطی m و دو انگشت آخر a و x میباشد که برای راحتی در حفظ کردن از اصطلاح pimax (پیمکس) استفاده می کنند. (انگشت آخر در بعضی از کتابها e معرفی شده است)

راسگوادو (Rasgueado) :
راسگوادوها ضربات پشت سر هم انگشتان دست راست است که به ترتیب از انگشت آخر یعنی x بعد a سپس m و i برای به صدا درآورن آکوردها مورد استفاده قرار میگیرند. معروفترین راسگوادوها همین راسکوادو ۴ ضربی است که برای تزئین و زیباتر کردن ریتم تاثیر بسزائی دارد. (یکی دیگر از راسگوادوها نوع ۵ ضربی آن است که تفاوت آن با نوع ۴ ضربی اضافه شدن انگشت p در آخر ضربات است)

آپاگادو (Apagado) : آپاگادو تکنیک خفه کردن صدای یک آکورد است بعد از به صدا در آمدن آن، که هم با دست راست و هم با دست چپ امکانپذیر است. وقتی این تکنیک با دست راست آنجام میشود. دست راست پایین اومده و در عرض سیم ها قرار میگیرد بطوریکه کف دست یا کناره دست صدای سیمها را قطع میکند. وقتی بخواهیم از دست چپ برای این کار استفاده کنیم انگشت کوچک دست چپ بدون فشار بیش از حد در عرض سیمها قرار گرفته و صدای سیم ها را خفه میکند. انگشت a و m تاثیر بیشتری در اجرای این تکنیک دارند.

گلپ (Golpe) : يك واژه اسپانيايي است و به معني ضربه زدن ميباشد. گلپ توسط خم كردن انگشت سوم صورت ميگيرد به اينصورت كه ناخن و قسمت گوشتي نوك انگشت با هم به گلپيدور ضربه ميزنند . توجه كنيد كه در هنگام اجراي گلپ حتي المقدور انگشت سوم از بندي كه به كف دست مفصل شده خم ميشود. توجه كنين كه انگشت پس از ضربه در همان محل يعني گلپيدور باقي مانده و در شروع ضربه بعدي از آنجا بلند ميشود. همينطور گلپ نبايد بيش از حد قوي باشد.
گلپ را به شکل یک مربع در زمانی که باید نواخته شود نشان می دهند.

گلپيدور (Pickguard) : صفحه اي از جنس پلاستيك، كه آن را به روي صفحه صدا (زير 6 سيم گيتار) مىچسبانند تا در اثر ضربه گلپ، به گيتار صدمه اي وارد نشود. شما ميتونيد اين برچسب پلاستيكي را از فروشگاههاي لوازم موسيقي تهيه كنيد. ولي يادتون نره حتما بهترين گلپيدور را تهيه كنيد چون اگه گلپيدور شما مرغوب نباشد هنگامي كه ميخواهيد آن را از گيتار جدا كنيد به گيتار شما صدمه وارد ميكند. اگه حال خريدن گلپيدور را نداريد يه راه ديگه است كه آن استفاده از چند لايه تلق است كه شما ميتونيد آنرا با دقت بريده و بروي صفحه گيتار با چسب نواري بچسبانيد.

نکته :
1 – قبل از هر چیز باید بگم که در ریتمهای ابتدائی ما فقط با انگشتان شصت دست راست (p) و انگشت سبابه (i) شروع به نواختن میکنیم و در ادامه روش رو کم کم عوض میکنیم.

2 – در موقع ضربه زدن با انگشتان باید با گوشه کناری ناخن به سیمها ضربه وارد شود تا هم صدای بهتری حاصل شود و هم انگشت دست در ضربات رفت و برگشت، راحت تر بر روی سیمها حرکت داشته باشد. ضربه با انگشت p باید به گونه ای باشد که مقداری از ناخن و گوشت کناری ناخن با سیم تماس پیدا کند.

3 – در موقع ضربه زدن در ریتمهای اولیه، مچ دست نباید حرکتی داشته باشد و فقط انگشتان دست از حالت جمع شده پرتاب میشود (باز شدن انگشت با شوک و ضربه زدن).

ریتم ۴/۳ والتس :
دوستانی که با تئوری موسیقی و علامت کسر میزان آشنائیت دارند میدونن که علامت ۴/۳ چه معنی میدهد ولی من برای اونهایی که معنی این علامت رو نمیدونند یه توضیح کوچیکی میدم.

در موسیقی سه نوع میزان وجود دارد : ۱ . میزانهای ساده ۲ . میزانهای ترکیبی ۳ . میزانهای مختلط

که ما فعلا با میزانهای ساده شروع میکنیم .

در کسر میزانهای ساده، عدد سمت چپ (بالا) نشان دهنده تعداد ضرب در یک میزان است. یعنی به ما میگوید میزان مورد نظر چند ضربی است که یکی از اعداد ۱ . ۲ . ۳ . ۴ است.

عدد سمت راست (پایین) معرف تقسیمات واحد (نت گرد) است یعنی به ما میگوید چه شکل نتی در یک ضرب میزان اجرا میشود (واحد ضرب). که یکی از اعداد ۱= نت گرد ۲= نت سفید ۴= نت سیاه ۸= نت چنگ ۱۶= نت دولاچنگ ۳۲= نت سه لا چنگ و . . .

حالا میخواهیم کسر میزان ۴/۳ رو تحلیل و بررسی کنیم :

در این کسر میزان عدد ۳ نشان دهنده تعداد ضرب ما در میزان است و عدد سمت راست ۴ نشان دهنده واحد نت میزان ماست ( که عدد ۴ نشان دهنده نت سیاه است ) . پس در نتیجه ما در این ریتم ۳ ضرب از نت سیاه داریم ( مقدار کشش نت سیاه متغیر است ). به خاطر اینکه هر ۳ ضرب ما از یک نوع نت (نت سیاه) است پس ما سه ضرب کاملا مساوی از لحاظ زمانی داریم.

در این ریتم، ضرب اول با انگشت p و ضرب دوم و سوم با انگشت i و هر سه ضرب از بالا به پائین نواخته میشود. برای زیبائی ریتم باید توجه داشته باشیم که ضرب اول این ریتم که با انگشت p است قوی ترین ضرب ما هست که باید روی ۳ سیم اول از بالا (سیمهای Bass) نواخته شود و دو ضرب بعدی که با انگشت i است به صورت ضعیفتر از ضربه اول و بر روی ۳ سیم پایینی نواخته میشود. معروفترین آهنگی که با این ریتم میشه زد آهنگ سلطان قلبها (ساخته انوشیروان روحانی و با صدای عارف) است که به خاطر ساده بودن نوع ریتم همیشه اولین آهنگ مدرسان گیتار است.

حالا میخوام میزانهای ترکیبی آموزش ریتم ۸/۶( slow rock ) رو شروع کنم ولی چون کسر میزان ۸/۶ جزء میزانهای ترکیبی است به صورت کاملا مختصرو ساده این نوع میزان رو معرفی میکنم. در ابتدا به تفاوت میزان ساده با ترکیبی میپردازیم :

میزان ساده (simple time) : به میزانهایی گفته میشود که واحد ضرب آن معادل یک نت ساده است.

میزانهای ترکیبی (compound time): به میزانهایی گفته میشود که هر ضرب آن معادل یک نت نقطه دار است.

پس تفاوت میزان ساده و ترکیبی در نت واحد ضرب آنهاست که در میزان ساده یک نت ساده است ولی در میزانهای ترکیبی معادل یک نت نقطه دار است. پس میتونیم این نتیجه رو هم بگیریم که با اضافه کردن نقطه به واحد ضرب میزان ساده میزان ترکیبی مربوط به دست می آید.

دوستان چون تحلیل و بررسی میزانهای نرکیبی مثل ۸/۶ از طریق نت نقطه دار و تقسیمات ۳ تایی کمی وقتگیره و ممکنه این تاپیک آموزش ریتم رو به بیراهه بکشونه من از یه روش ساده تر به بررسی این میزان دقیقا مانند میزانهای ساده با کمی تفاوت میپردازم.

عدد سمت چپ (بالا) در میزانهای ترکیبی نشان دهنده تعداد ضرب در هر میزان است است یعنی به ما میگوید میزان مورد نظر چند ضربی است که یکی از اعداد ۳ . ۶ . ۹ . ۱۲است (تفاوت با میزان ساده). و عدد سمت راست (پایین) معرف تقسیمات واحد (نت گرد) است یعنی به ما میگوید چه شکل نتی در یک ضرب میزان اجرا میشود (واحد ضرب). که یکی از اعداد ۱= نت گرد ۲= نت سفید ۴= نت سیاه ۸= نت چنگ ۱۶= نت دولاچنگ ۳۲= نت سه لا چنگ و . . .

ریتم ۸/۶ slow rock :
حالا میخواهیم ریتم ۸/۶ رو تحلیل و بررسی کنیم
در این کسر میزان عدد ۶ نشان دهنده تعداد ضربهای ما و عدد ۸ نشان دهنده واحد ضرب ما یعنی نت چنگ است. پس ما در یک میزان ۶ ضرب از نت چنگ داریم.

حالا به این موضوع میرسیم که اگر ما ۶ ضرب کاملا مساوی (چنگ) از لحاظ زمانی را بخواهیم بزنیم و پشت سر هم تکرار کنیم یک عمل کاملا خسته کننده رو داریم انجام میدیم که هیچ زیبایی نداره. اینجاست که با کمی تغییر در سیستم خودمون و بدون اینکه ساختار اصلی میزان رو بهم بزنیم میتونیم در ریتم تنوعات بسیاری بوجود بیاریم. یکی از ساده ترین این کارها تغییر در نتهای چنگ دوم و سوم هر میزان است که ریتم رو از حالت یکنواختی در میاره به این صورت که این دو نت چنگ رو به چهار نت دولا چنگ تبدیل میکنیم.

حالا نتهای ما در میزان، دیگه کششهای یکسانی ندارند تا به صورت خسته کننده در بیان چون نتهای دولا چنگ ما نصف ارزش زمانی چنگ های ما هستند و در نتیجه سریعتر نواخته میشوند.

در این ریتم، ضرب اول = با انگشت p از بالا به پایین .. ضربهای دوم و سوم (که حالا به صورت چهار تا ضرب دولا چنگ در اومدن) = با انگشت i به صورت چهار ضرب رفت و برگشت (از بالا به پایین و از پایین به بالا) .. ضرب چهارم = با انگشت p از بالا به پایین .. ضرب پنجم و ششم هم با انگشت i از بالا به پایین می زنیم.

نکته : در ضربهایی که به صورت رفت و برگشت بوسیله انگشت i است ناخن انگشت ما در موقع برگشت (از پایین به بالا) فقط باید بر روی ۳ سیم پایینی ضربه وارد کند.
در این ریتم ضربات رفت و برگشت ما باید سریعتر از بقیه ضربات باشد (به خاطر دولا چنگ بودن آنها) یعنی هر ضرب دولا چنگ ما نصف ارزش زمانی نتهای چنگ ما باشد.

در مبحث آرپژها اینقدر تنوع زیاده که واسه هر نوع ریتم ده ها نوع آرپژ میشه آموزش داد ولی من میخوام فقط آرپژهای کاربردی و زیبا رو آموزش بدم. ابتدا هم سعی میکنم از آرپژهای ساده شروع کنم.

نکات مهم :

ضربات انگشت در آرپژ به صورت تکنیک تیراندو اجرا میشود . در این تکنیک ناخن انگشت از زیر به سیم قلاب میشود و به سمت بالا کشیده میشود.

در موقع نواختن آرپژ بهتر است دست راست در مرکز دهانه گیتار قرار بگیرد. (برای تولید صدای بیشتر)

چون فعلا از آرپژهای ساده استفاده میکنیم احتیاجی به سیستم تبلچر و نت نویسی در مورد نواختن آرپژها نداریم ولی یاد گیری اونا در آرپژهای پیشرفته تر ضروریه.

فعلا از این قانون ساده استفاده میکنیم : انگشت p مختص به سیمهای Bass است (یعنی ۳ سیم اول از بالا)

انگشت i مختص سیم چهارم از بالاست (سیم سوم از پایین یا همان سیم G )

انگشت m مختص سیم پنجم از بالاست ( سیم دوم از پایین یا همان سیم B )

انگشت a مختص سیم ششم از بالاست ( سیم اول از پایین یا همان سیم E )

نکته در مورد انگشت p : انگشت p با توجه به آکورد های مختلف جای خود را بر روی یکی از سه سیم بالایی (Bass) مشخص میکند. به طور کلی p که اولین ضرب ما است باید بر روی نت اصلی آکورد مورد نظر ما ضربه وارد کند که این نت میتواند روی یکی از ۳ سیم بالایی باشد (البته موارد اسنثنا نیز وجود دارد).

مثال : برای نمونه در آکورد Am نت اصلی ما A است که ما باید بر روی سیم دوم از بالا (سیم A) ضربه وارد کنیم.

من یه راهنمایی کلی در این زمینه میکنم تا شما در بیشتر آکوردها بدونید با p به چه سیمی ضربه وارد کنید :

1 – در آکوردهای سردسته Am و C و A و کلیه آکوردهایی که به این شکل تا آخر دسته گیتار در فرت های مختلف گرفته میشوند (آکوردهای باره دار) انگشت p بر روی سیم دوم از بالا (سیم A آزاد) زده میشود.

2 – در آکوردهای سردسته D و Dm و کلیه آکوردهایی که به این شکل تا آخر دسته گیتار در فرت های مختلف گرفته میشوند (آکوردهای باره دار) انگشت p بر روی سیم سوم از بالا (سیم D آزاد) زده میشود.

3 – در آکوردهای سردسته Em و E و کلیه آکوردهایی که به این شکل تا آخر دسته گیتار در فرت های مختلف گرفته میشوند (آکوردهای باره دار) انگشت p بر روی سیم اول از بالا (سیم E آزاد) یا سیم سوم از بالا(سیم D آزاد) زده میشود.

و آخر اینکه مقدار کشش صدایی ضربه p باید طوری باشد که تا آخر میزان شنیده شود پس این ضربه باید قویترین ضربه ما باشد.

آرپژ ۸/۶ :

آرپژ شماره ۱ : با کسر میزان ۸/۶ آشنا شدیم و فهمیدیم که در این میزان شش نت چنگ وجود دارد پس در حالت پایه ما ۶ ضرب کاملا مساوی چنگ داریم که اگر ما بر روی سیمها به طریق درست ۶ ضرب کاملا مساوی از لحاظ زمانی وارد کنیم ساده ترین آرپژ ۸/۶ رو اجرا کرده ایم. پس به این ترتیب عمل میکنیم :

ضربه اول با انگشت p (به طور پیش فرض این ضربه رو روی سیم سوم از بالا در نظر میگیریم)

ضرب دوم با انگشت i
ضرب سوم با انگشت m
ضرب چهارم با انگشت a
ضرب پنجم با انگشت m
ضرب ششم با انگشت i

آرپژ شماره ۲ : حالا واسه زیباتر کردن آرپژ میتونیم کارهای زیادی با تغییر دادن در آرپژ ساده خودمون بکنیم. یکی از این کارها اینه که از ۶ چنگی که در میزان ۸/۶ داریم سه چنگ اولی رو تبدیل به ۶ تا دولا چنگ بکنیم. حالا با این کار، ما ۹ ضرب برای نواختن داریم که ۶ ضرب اول از لحاظ کشش نت کوتاهترند پس سریعتر از سه ضرب آخر نواخته میشوند. پس به این ترتیب عمل میکنیم :

ضربه اول با انگشت p (به طور پیش فرض این ضربه رو روی سیم سوم از بالا در نظر میگیریم)

ضرب دوم با انگشت i (دولا چنگ)
ضرب سوم با انگشت m (دولا چنگ)
ضرب چهارم با انگشت a (دولا چنگ)
ضرب پنجم با انگشت m (دولا چنگ)
ضرب ششم با انگشت i (دولا چنگ)

ضرب هفتم با انگشت a (چنگ)

ضرب هشتم با انگشت m (چنگ)

ضرب نهم با انگشت i (چنگ)

حالا میخوام طریقه نواختن ریتم زیبای ۴/۲ رو براتون توضیح بدم.

از این به بعد ما توی ریتمها برای زیبایی کار و نشون دادن ضربهای تاکید در ریتم از تکنیک آپاگادو (که همون خفه کردن صدای سیمها است) توسط دست راست استفاده میکنیم. این تکنیک به ۲ صورت توسط نوازنگان اجرا میشه :

۱ . ضربه زدن به تمامی سیمها از بالا به پایین توسط انگشت i و در عین حال گذاشتن بلافاصله کف دست بر روی سیمها (به اصطلاح خفه کردن صدا)

۲ . ضربه زدن به تمامی سیمها از بالا به پایین توسط انگشت i و در عین حال گذاشتن بلافاصله کناره شصت دست راست بر روی سیمها (به اصطلاح خفه کردن صدا) که این روش دوم به نظر خود من بهتر است.

 

منابع :
ipause.ir
guitarmusic.persianblog.ir
adagio.ir